فیزیوتراپی ضایعه نخاعی

ضایعه نخاعی چیست؟

ضایعه نخاعی که تحت عنوان له شدن نخاع نیز شناخته می‌شود، به آسیب طناب نخاعی گفته می‌شود که ارتباط بین مغز و بدن را مختل می‌کند. طناب نخاعی دسته‌ای بلند و نازک از اعصاب است که از کمر می‌گذرد و توسط مهره‌های استخوانی ستون فقرات محافظت می‌شود. به عبارت دیگر، نخاع نقش یک بزرگراه دو طرفه را بازی می‌کند که وظیفه انتقال پیام بین مغز و سایر قسمت‌های بدنرا بر عهده دارد. اطلاعات حسی مانند لمس، درد و دما از بدن به سمت نخاع و سپس به مغز منتقل می‌شود و در نهایت، مغز دستورالعمل‌هایی را برای کنترل ماهیچه‌ها‌ به نخاع می‌فرستد.

به عنوان مثال، فردی که سیستم عصبی بدنش سالم است، زمانی که تصمیم می‌گیرد راه برود و به آن فکر می‌کند، مغز او فرمان راه رفتن را به صورت یک پیام عصبی به نخاع می‌فرستد. در نخاع این پیام‌ها خوانده می‌شود و عضلات پاها را فعال می‌کند و فرد به راه می‌افتد. زمانی که نخاع آسیب می‌بیند، پیام عصبی متوقف می‌شود و به مقصد نمی‌رسد. در بدترین حالت فرد دیگر نمی‌تواند حرکت کند و از گردن به پایین هیچ حسی ندارد.

آیا ضایعه نخاعی درمان می‌شود؟

بسیاری از بیماران قطع نخاع یا افرادی که یکی از عزیزانشان دچار آسیب نخاعی شده‌اند، این سوال را می‌پرسند که آیا آسیب نخاع درمان دارد یا آیا نخاع آسیب دیده ترمیم می‌شود؟ واقعیت این است که در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای ضایعه نخاعی وجود ندارد، اما محققان به طور مستمر روی روش‌های درمان جدید ضایعه نخاعی کار می‌کنند. راه‌های درمان قطع نخاع شامل پروتزها و داروهایی هستند که ممکن است به بازسازی سلول‌های عصبی کمک کنند یا عملکرد اعصاب باقی‌مانده پس از آسیب نخاعی را بهبود بخشند.

با این حال، روش‌های توانبخشی و فیزیوتراپی بیماران آسیب نخاعی به صورت گسترده با هدف کمک به ارتقا سطح زندگی افراد قطع نخاع کاربرد دارد. درمان ضایعه نخاعی با فیزیوتراپی به افراد مبتلا به این مشکل کمک می‌کند تا تحرک، قدرت و استقلال خود را بهبود بخشند. بنابراین، فیزیوتراپی برای آسیب نخاعی با هدف به حداکثر رساندن عملکرد فیزیکی و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به چنین آسیب‌هایی ضروری است.

آسیب نخاعی چگونه ایجاد می‌شود؟

در دنیای امروز بهبود کیفیت زندگی در افراد ناتوان جسمی به عنوان یک هدف بازتوانی مطرح شده است. از جمله افراد ناتوان جسمی، معلولین ضایعات نخاعی هستند که اغلب در سنین پایین یا میانی عمر خود، دچار این معلولیت شده‌اند. به دلیل استفاده روز افزون از اتومبیل و بالا رفتن آمار تصادفات و نیز جنگ‌ها، سالانه بسیاری از افراد دچار ضایعه نخاعی می‌شوند.

از دیگر علل آسیب طناب نخاعی می‌توان به سقوط، حوادث ورزشی و زخم‌های ناشی از شلیک گلوله اشاره کرد. ضربه‌های وارد بر ستون مهره‌ای ممکن است باعث آسیب نخاع، ریشه اعصاب نخاعی و یا هر دو شود.

انواع ضایعه نخاعی

طناب نخاعی از زیر پیاز مغز (بصل النخاع) شروع می‌شود و انتهای آن در سطح مهره اول یا دوم کمری است.

بنابراین طول نخاع نسبت به ستون فقرات کوتاه‌تر است (حدود ۲۵ سانتی‌متر). انتهایی‌ترین قسمت طناب نخاعی را به دلیل مخروطی بودن، مخروط انتهایی می‌نامند.

ریشه‌های اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب می‌شوند، نسبت به سایر ریشه‌های اعصاب نخاعی مسیر بیشتری را طی می‌کنند. ازطرفی چون این ریشه‌ها (ریشه‌های کمری و خاجی) به صورت دم اسب از نخاع خارج می‌شوند، ناحیه‌ای را ایجاد می‌کنند که منطقه دم اسبی می‌نامند.

به طور کلی، ضایعات نخاعی می‌توانند به دو گونه ضایعه نخاعی کامل و یا ناقص ایجاد شوند. در موارد ضایعات نخاعی کامل، نخاع کاملا قطع می‌شود و فرد هیچ گونه حس و حرکتی در زیر سطوح صدمه نخواهد داشت. اما در ضایعه نخاعی ناقص، بعضی از حس‌ها به طور خفیف در بخش‌هایی از سطوح ضایعه دیده همچنان باقی می‌ماند.

انواع ضایعه نخاعی همچنین از لحاظ محل آسیب نیز قابل دسته‌بندی است. هر چه آسیب به ناحیه‌ای بالاتر در نخاع وارد شود، احتمال بروز مشکلات جدی‌تر و گسترده‌تر بیشتر است. از این رو، آسیب نخاعی ممکن است به صورت قطع نخاع ار کمر به پایین یا قطع نخاع از گردن به پایین رخ دهد.

دسته‌بندی آسیب‌دیدگی نخاع بر اساس محل آسیب شامل موارد زیر است:

• ضایعات نخاع گردنی
• ضایعات نخاع سینه‌ای
• ضایعات نخاع کمری
• ضایعات نخاع خاجی

عوارض قطع نخاع در بیماران

ضایعه نخاعی می‌تواند در دو سطح اتفاق بیفتد. چنانچه ضایعه طناب نخاعی در سطح مهره‌های سینه‌ای و پایین‌تر از آن اتفاق بیفتد، باعث فلج در اندام‌های تحتانی (پاراپلژی) می‌شود که در نتیجه فرد قادر به حرکت دادن پاها نمی‌باشد. این ضایعه نخاعی می‌تواند باعث اختلال در عملکرد روده، مثانه، اعمال جنسی و عضلات سینه و شکم گردد.

چنانچه آسیب در ناحیه نخاع گردنی اتفاق بیفتد منجر به فلج در دو دست و دو پا (کوادری پلژی) می‌شود. در این صورت فرد علاوه بر اینکه قادر به حرکت پا نمی‌باشد، نمی‌تواند از دست و بازوهایش نیز همچون گذشته استفاده کند و در واقع هر چه محل ضایعه نخاعی به مغز نزدیک‌تر باشد سطح و شدت بیشتری از ضایعه نخاعی دیده می‌شود و بخش گسترده‌تری از ارگان‌ها از عملکرد طبیعی خارج می‌شوند.

علائم ضایعه نخاعی چیست؟

مهمترین علائم ضایعه نخاعی ممکن است در ارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات زیر باشد:

1. اختلالات حسی
2. مشکلات حرکتی
3. درد
4. تشدید بازتاب‌ها (رفلکس‌ها) بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی (در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
5. مشکلات ادراری و احشایی
6. اختلال در دستگاه تنفسی
7. نقص عملکرد جنسی
8. احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده. زمانی‌که بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار می‌گیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی می‌گویند.
9. احتمال افزایش بازتاب اتونوم (هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک) بعد از مرحله شوک نخاعی
10. امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
11. زخم‌های بستر یا فشاری
12. عفونت ادراری
13. ترومبوز وریدی عمقی بی‌حرکتی اندام‌ها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی (DVT) را افزایش می‌دهد. درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی، احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
14. احتمال آمبولی ریه
15. مشکلات متابولیکی
16. پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
17. احتمال استخوان‌سازی غیر طبیعی در بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب (به خصوص در مفصل ران)
18. اختلالات عضلانی و مفصلی
19. اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
20. مشکلات روحی
21. سندروم اضافه وزن
22. یبوست و اختلال در اجابت مزاج

فیزیوتراپی ضایعه نخاعی

فیزیوتراپی ضایعه نخاعی به اقدامات درمانی گفته می‌شود که برای بیماران مبتلا به آسیب و فلج نخاعی با مشکلات حرکتی انجام می‌گیرد تا بیشتر توانایی‌های این افراد بازیابی شود. فیزیوتراپی ضایعه نخاعی بخش مهمی از برنامه توانبخشی برای افراد مبتلا به له‌شدگی نخاع است. هدف فیزیوتراپی نخاع کمک به افراد برای بازیابی تا حد امکان تحرک، قدرت و عملکرد است. همچنین می‌تواند به آنها در مدیریت درد، بهبود تعادل و هماهنگی و جلوگیری از عوارض بیشتر کمک کند.

هدف از فیزیوتراپی بیماران آسیب نخاعی چیست؟

اهداف فیزیوتراپی در بیماران با ضایعه نخاعی شامل بهبود کیفیت زندگی، بازگرداندن حداکثر عملکرد ممکن و جلوگیری از عوارض ثانویه است. به طور کلی مهمترین اهداف فیزیوتراپی ضایعه نخاعی شامل موارد زیر است:

• بهبود تحرک
• افزایش قدرت
• کاهش درد
• جلوگیری از عوارض
• بهبود تعادل و هماهنگی
• افزایش استقلال

بهبود تحرک

بهبود تحرک شامل کمک به افراد در راه رفتن، ایستادن، بالا رفتن از پله‌ها و انجام سایر فعالیت‌های حرکتی است.

افزایش قدرت

فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند به افراد مبتلا به ضایعه نخاعی کمک کنند تا عضلات ضعیف شده را تقویت کنند و دامنه حرکتی خود را افزایش دهند.

کاهش درد

فیزیوتراپی می‌تواند به تسکین درد ناشی از ضایعه نخاعی کمک کند.

جلوگیری از عوارض

فیزیوتراپی می‌تواند به جلوگیری از عوارض ضایعه نخاعی مانند زخم بستر، سفتی عضلات و پوکی استخوان کمک کند.

بهبود تعادل و هماهنگی

درمان له شدگی نخاع با فیزیوتراپی به افراد مبتلا به این بیماری کمک می‌کند تا با خیال راحت‌تر حرکت کنند و خطر سقوط را کاهش دهند.

افزایش استقلال

فیزیوتراپی می‌تواند به افراد مبتلا به ضایعه نخاعی کمک کند تا وظایف روزمره خود را به تنهایی انجام دهند و از وابستگی به دیگران بکاهند.